Tokom 2018. godine Zavod za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Tuzlanskog kantona, u okviru projekta „Predstavljanja i afirmacije nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine sa područja Tuzlanskog kantona u elektronskim i drugim aktuelnim medijima“, kroz posebno pripremljeni stručne priloge (tekst i odabrane fotografije), tokom 49 sedmica ove godine, prezentuje isto toliko nacionalnih spomenika sa područja Tuzlanskog kantona, koja ujedno predstavljaju najvrijednija dobra našeg naslijeđa.
Prezentovanje pojedinih nacionalnih spomenika a u cilju nihovog afirmisanja u javnosti nastavljamo sljedećim prilogom:
Pravoslavna crkva u Gračanici
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika 2013. godine, proglasila je Historijski spomenik – Hram Vaznesenja Gospodnjeg sa ikonostasom u Gračanici, nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
Vaznesenja Gospodnjeg u Gračanici sagrađen 1926. godine, svojim položajem se ističe kao značajan element u gradskoj ambijentalnoj cjelini. Hram pripada tipu kubične građevine sa kupolom, dva zvonika na zapadnoj strani i apsidom na istočnoj strani.
Živopis Hrama Vaznesenja Gospodnjeg izveden je u periodu od 1986. do 1989. godine. Jednostavan ikonostas gračaničke crkve očuvan je u cijelosti in situ. Ikonostas je izveden od drveta i ukrašen jednostavnom profilacijom. Ikonostas nosi dvanaest ikona koje su raspoređene u dvjema pravolinijskim horizontalnim linijama. U pogledu stila odražava duh neoklasicizma, dok su ikone pod utjecajem ruskog baroka.
Po završetku Prvog svjetskog rata oživljava i rad Srpsko-pravoslavne crkvenoškolske općine u Gračanici. Na čelu te općine bio je Luka Milisavljević, koji je preko Crkveno-školskog odbora nastojao što prije normalizirati vjerski život pravoslavnog stanovništva na područja gračaničke parohije, pa je pokrenuo više aktivnosti.
Između ostalog i popisivanje i sanaciju štete, počinjene pravoslavnoj Crkveno-školskoj općini tokom rata.
Na prostoru gornjeg dijela Srpske Varoši nalazila se pravoslavna crkva manjih dimenzija, koja je zbog svoje dotrajalosti srušena. Članovi Crkvenog odbora (među kojima su Hadžistević, Ivanišević, Blagojević) počeli su zagovarati izgradnju nove pravoslavne crkve u Gračanici.
Pravoslavna crkvena općina je uputila zahtjev Gradskoj upravi da joj dodijeli novi lokalitet za gradnju crkve i to u centru grada, s obrazloženjem da namjerava graditi veći objekat, sa tri kupole. Gradnja crkve započeta je 1921. a završena je 1926. godine. Parohijski hram Vaznesenja Gospodnjeg osvećen je 1925. godine. Osvećenje je izvršio episkop šabački Mihajlo.
Hram pripada tipu krstoobrazne kubične građevine sa kupolom, dva zvonika na zapadnoj strani i apsidom na istočnoj strani. Svojom podužnom osovinom hram je orijentiran u pravcu istok (apsida) – zapad (ulaz), koji pokazuje manji otklon prema pravcu sjeveroistok-jugozapad. Osnova crkve ima oblik slobodnog grčkog krsta. Gabaritne vanjske mjere iznose: mjereno po osovini istok-zapad 19,12 metara, odnosno mjereno po osovini sjever-jug 13,16 metara.
Nosivi zidovi crkve su debeli oko 90 cm, nenosivi zidovi crkve 60 cm, zidani su pečenom ciglom, a malterisani sa unutarnje i vanjske strane, kao i zidovi crkvenog zvonika.
Prozorski otvori za osvjetljavanje unutarnjeg prostora crkve imaju polukružne završetke, a prodori svih prozorskih otvora kroz tijelo zidova u kojima se nalaze imaju konične forme radi što boljeg osvjetljenja unutar crkve.
Živopis Hrama Vaznesenja Gospodnjeg izveden je u periodu od 1986. do 1989. godine. Hram je živopisao akademski slikar Dimitrij Ridžiski, iako bez teološke naobrazbe poštivao je tematski program živopisa, ali i ikonografske kanone uopće.
Jednostavan ikonostas u cijelosti je očuvan, a potiče iz vremena gradnje same crkve (dimenzija približno 6,30m x 5,20m). Ikonostas je izveden od drveta i ukrašen jednostavnom profilacijom koja sugerira arhitektonski element stub čija je funkcija razdvajanje polja sa ikonama. Konstrukcija ikonostasa je ukrašena i sa šest istovjetnih duborezbarenih lučnih vijenaca koji se nalaze iznad ikona te šest križeva u donjem dijelu prve zone. Ikonostas nosi dvanaest ikona koje su raspoređene u dvjema pravolinijskim horizontalnim linijama. Ikonostas odražava duh neoklasicizma dok su ikone pod utjecajem ruskog baroka. Konstrukcija ikonostasa je zlatnosmeđe boje dok je duborez obojen u bijelo.
Kompoziciju ikonostasa možemo podijeliti u dvije horizontalne zone tematskog programa sa velikim Raspećem na vrhu.
Objekat je obnavljan u toku 80-tih godina 20. stoljeća. Tom prilikom su urađeni sanacioni radovi na crkvi: promijenjen je stari pokrov crkve od pocinčanog lima, koji je bio dotrajao i oštećen, pokrovom od bakarnog lima.
Projekat „Predstavljanja i afirmacije nacionalnih spomenika Tuzlanskog kantona u elektronskim i drugim aktuelnim medijima“, tokom 2018. godine, izvodi Zavod za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Tuzlanskog kantona, uz saglasnost i podršku nadležnog Ministarstva za kulturu, sport i mlade TK.
