Tokom 2018. godine Zavod za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Tuzlanskog kantona, u okviru projekta „Predstavljanja i afirmacije nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine sa područja Tuzlanskog kantona u elektronskim i drugim aktuelnim medijima“, kroz posebno pripremljene stručne priloge (tekst i odabrane fotografije), tokom ove godine, prezentuje sve nacionalne spomenike sa područja Tuzlanskog kantona, koji ujedno predstavljaju najvrijednija dobra našeg naslijeđa.
Prezentovanje pojedinih nacionalnih spomenika a u cilju nihovog afirmisanja u javnosti nastavljamo sljedećim prilogom:
Fondovi i zbirke Arhiva Tuzlanskog kantona
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika je u decembru 2009. godine, proglasila „Pokretno dobro – Fondovi i zbirke JU Arhiv Tuzlanskog kantona u Tuzli“ nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Nacionalni spomenik ĉini arhivska i biblioteĉka građa i zbirka vrijednih knjiga sistematizirana u osam grupa: tijela javne uprave; pravosuđe; obrazovanje, nauka i kultura; privreda; društveno-politiĉke organizacije, društva i udruge; vjerske organizacije; liĉne i porodične zbirke; ostale zbirke i fondovi.
Arhivska građa (fondovi i zbirke te biblioteka) koju posjeduje i koja se ĉuva u Arhivu Tuzlanskog kantona jeste vrijedan kulturno-historijski i dokumentarni materijal, od ključnog značaja za prouĉavanje pitanja koja su vezana za historiju sjeveroistoĉne Bosne i Bosne i Hercegovine uopće. Najstarija građa potiče iz osmanskog razdoblja, a novija datira do današnjih dana.
Arhivska građa koja se čuva u JU Arhiv Tuzlanskog kantona od velike je kulturno-historijske vrijednosti, svjedok je naše prošlosti, te kao pokretno dobro ima izvornost, historijsku, umjetničku i simboličku vrijednost.
Arhiv Tuzlanskog kantona je osnovan Odlukom Gradskog narodnog odbora Tuzla 01. jula 1954. godine, a na osnovu Preporuke Izvršnog vijeća NR BiH broj 3768/53 od 24. januara 1954. godine. Osnovan je kao Arhiv grada Tuzle, ali se ubrzo njegova funkcija proširila na područje tuzlanskog sreza, a potom i na područje ostalih srezova sjeveroistočne Bosne (19 opština). Zbog svoje regionalne funkcije Arhiv je 1966. godine promijenio ime u Istorijski arhiv Tuzla. Nakon ukidanja srezova 1966. godine, u okviru nove koncepcije daljeg razvoja arhivske službe u Bosne i Hercegovine, došlo je sredinom 1968. godine do integracije sa Arhivom Doboj, čime se područje njegovog djelovanja proširilo na još 10 opština – ukupno 28.
Od kraja 1973. godine došlo je do razdvajanja u dvije samostalne arhivske institucije, te od tada Istorijski arhiv Tuzla obavlja djelatnost na području 19 opština sjeveroistočne Bosne i to: Banovići, Bijeljina, Bratunac, Brčko, Gračanica, Gradačac, Kalesija, Kladanj, Lopare, Lukavac, Orašje, Srebrenica, Srebrenik, Šekovići, Tuzla, Ugljevik, Vlasenica, Zvornik i Živinice. Pod nazivom Regionalni istorijski arhiv Tuzla djeluje od jula 1977. godine, od 1994. godine kao Historijski arhiv Okruga Tuzla, a od 2002. je Arhiv Tuzlanskog kantona.
SPISAK FONDOVA I ZBIRKI ARHIVA TUZLANSKOGA KANTONA KOJI SU PROGLAŠENI NACIONALNIM SPOMENIKOM
Pravosuđe
1. Kotarski sud Tuzla (1884 – 1943)
2. Kotarski šerijatski sud Tuzla (1899 – 1941)
3. Sreski sud Tuzla (1920 – 1941)
4. Sreski šerijatski sud Tuzla (1920 – 1945)
5. Sreski sud u Gradačcu (1883 – 1962)
6. Sreski sud u Gračanici (1883 – 1964)
Vjerske organizacije
7. Odbor islamske vjerske zajednice Bijeljina (1864 – 1962)
8. Vakufsko-mearifsko povjerenstvo Tuzla (1909 – 1949)
9. Imamat džemata Tuzla (1911 – 1943)
Obrazovanje
10. Narodna osnovna škola Kreka (1897 – 1950)
11. Osnovna škola „Hasan Kikić“ Gračanica
12. Osnovna škola „Pazar“ Tuzla (1958 – 1977)
13. Državna realna gimnazija Tuzla (1899 – 1968)
14. Behrambegova medresa Tuzla (1921 – 1948)
15. Industrijska škola Tuzla (1926 – 1956)
16. Srpska pravoslavna crkveno-školska opština Donja Tuzla (1874 – 1895)
Privreda
17. Rudnik uglja “Kreka” u Tuzli (1885 – 1962)
18. Šumska uprava Kladanj (1926 – 1941)
19. Tvornica sode “SOLVAY” Lukavac (1899 - 1910)
Društva
20. Sresko učiteljsko društvo u Tuzli (1905 – 1934)
21. Srpsko pjevačko društvo “Njeguš” u Donjoj Tuzli (1886 – 1941)
22. Dobrovoljno vatrogasno društvo Tuzla (1883 – 1983)
Zbirke
23. Orijentalna zbirka (1645 – 1911)
Orijentalna zbirka Arhiva Tuzlanskog kantona Tuzla nastala je otkupom i poklonima dokumenata od pojedinaca, ustanova i organizacija, kao i fotokopiranjem originalnih dokumenata koji su se nalazili u Orijentalnom institutu u Sarajevu i Jugoslavenskoj akademiji znanosti i umjetnosti u Zagrebu. Zbirku čine dokumenti različitog sadržaja, a po formi su: fermani (sultanske zapovijesti), berati (dekreti), bujuruldije (vezirske naredbe), defteri (katastarski popisi, protokoli), hudždžeti (sudske presude, odluke), ilami (sudske odluke, rješenja), murasele (sudski pozivi, poslanice), čifčijski i kupoprodajni ugovori, poreske i gruntovne isprave, privatne i poslovne korespodencije, razne potvrde, spiskovi, priznanice, popisi i štampane knjige, a imaju svoju posebnu umjetničku vrijednost jer su pisani posebnim stilom. Ova zbirka je karakteristična po tome što sadrži dokumente nastale za vrijeme osmanske uprave, a odnose se na područje sjeveroistočne Bosne. Dokumenti i knjige su brižljivo sakupljani, obrađeni i evidentirani uglavnom u periodu od 1954 do 1972. godine, a mnogi od njih su objavljeni u stručnim časopisima zahvaljujući Šabanu Hodžiću, koji je u Arhivu u Tuzli radio kao orijentalista – arhivista.
Danas su najstariji dokumenti evidentirani u grupi Rukopisi i to: Arapsko-turski rječnik „Antari“ koji datira iz 1563. godine, jedno vjersko moralno djelo iz 1572. godine, djelo koje govori o smrti u islamu iz 1582. godine i komentar arapskog oblikoslovnog djela „Al Merak“ iz 1620. godine. Dakle, zbirka je dopunjena i sada obuhvata građu iz perioda od 1563 do 1936. godine. (Nermana Hodžić, Orijentalna zbirka Arhiva Tuzlanskog kantona, 1563-1936, analitički inventar, Tuzla 2017.)
24. Radnički pokret i narodnooslobodilačka borba u sjeveroistočnoj Bosni (1920 – 1945) 25. Mikroteka (1941 – 1945) 26. Zločin u Srebrenici 1943. godine (1943 – 1947) 27. Gradsko poglavarstvo Tuzla (1941 – 1944) 28. Gradsko poglavarstvo Brčko (1911 – 1945) 29. Fotografije (1873 – 1995) 30. Stara štampa, Plakati, Dionice i obveznice (1912 – 1983) 31. Generalni štrajk rudara Bosne i Hercegovine i Husinska buna 1920. godine
Privatne zbirke
32. Trgovačka kuća Nikole Pavlovića Brčko (1840 – 1865)
33. Jovan R. Đukić (1890 – 1891)
34. Porodica Vučkovački (1916 – 1952)
Projekat „Predstavljanja i afirmacije nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine sa područja Tuzlanskog kantona u elektronskim i drugim aktuelnim medijima“, tokom 2018. godine, provodi Zavod za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Tuzlanskog kantona, uz saglasnost i podršku nadležnog Ministarstva za kulturu, sport i mlade TK.
