Slicnosti Njujorka (New York City) i Tuzle kroz umjetnicka djela (art) i lokalitete:


1. “Sloboda/Liberty”

Tuzla je za vrijeme II svjetskog rata, u borbi protiv fasizma, bila prvi oslobodjeni grad u Evropi. Kao sto znamo, taj slobodarski duh, ili teznja za slobodom, izrazeni su i u sportu, prvenstveno kroz njen fudbalski klub “Sloboda” (osnovan 1919. godine), a onda i kosarkaski klub, osnovan 1946. godine. Boje nase “Slobode” su preinacene u boje fasizma, mada one oslikavaju, i treba da oslikavaju, boje borbe protiv istog, cak i onda kada je taj fasizam obojen “nasim” bojama.

Za razliku od Tuzle, ili pak po svojoj slicnosti sa Tuzlom, Njujork je simbol slobode americkog naroda. U Njujorku se nalazi Statue of Liberty (Kip slobode), jedan od opcepoznatih simbola tog grada, ali i naroda Amerike. Taj spomenik je Njujork dobio od Francuske u znak solidarnosti francuskog naroda sa borbom Amerike protiv Engleske imperije. Otuda i potjece sintagma “Dvije sestre,” kojim su se zvale Amerika i Francuska zbog slicnosti pogleda o slobodi. Kip slobode je americki “Beacon of Liberty” (“Svjetlo slobode”), a Tuzla je istoimenu nagradu dobila 2006. godine.

Pored toga, u Njujorku se nalazi i Columbia University (Columbia je inace naziv za Ameriku), koja se ranije zvala King’s College ili, u prevodu, Kraljev koledz. Glavna zgrada Columbia University po svojoj arhitekturi podsjeca na Jefferson Memorial u Washington DC (Distriktu Amerike), a time i na Thomasa Jeffersona, koji je napisao americku Deklaraciju nezavisnosti i Ameriku prozvao “Empire of Liberty” (ili Carstvo slobode). Spomenik Thomasu Jeffersonu nalazi se ispred zgrade Fakulteta zurnalistike toga univerziteta.

Columbia University ima jos mnogo znamenitih spomenika, kao sto su: Alma Mater (kip Atine, u cijem ogrtacu se nalazi mala “sova”), Life Force (Eye – ili oko), Pan, Flight, Tightrope Walker (za Generala Donovana, by Kees Verkade), Three-Way Piece (by Henry Moore, koja se oslanja na “stopala,” lociran u 117. ulici), Bellerophon Slaying Pegasus [grandiozna statua heroja koji ubija zvijeri, kao sto su Chimera (troglava koza-zmaj-lav), te asocira na Crkvu svetog Georgija koji sibmolicno ubija zmaja/zvijer]; Curl (Lokna), Teaching Lion i Scholar’s Lion (dva lava); the Hammerman (“Covjeka sa cekicem,” koji je kopija kipa iz Evrope, poklon Skole rudara), The Thinker (Mislilac ili Pjesnik, djelo francuza Rodina—opet vezano za Kapiju, ovaj put Kapiju pakla, Dantea Alighierija).

(Columbia University ima i svoju SIPA-u, samo njena SIPA nije locirana na ovoj adresi: Nikole Tesle bb, 71123, Istočno Sarajevo).


2. Kapije/Gates

Tuzla ima svoje sirom otvorene kapije, kako na mjestu na kojem se nekada ulazilo u zidom okruzeni grad, tako i u svome grbu. I, Tuzla ima svoju “Kapiju.”

Dok tuzlanska “Kapija” danas nosi stihove Maka Dizdara i na Banji otjelovljenu vatru sa gradskog grba u Kuci plamena mira, u malome parku u Njujorku, nadomak Central Park i Lincoln Center for Performing Arts-Metropolitan Philharmonic and Opera, u susjedstvu Fordham University (koji ima lijepu skulpturu jagnjeta) i New York State Theater, pored Empire Hotel (Hotela “Carstvo”), nalazi se spomenik pjesniku koji je “kapije” ovjekovjecio u svome djelu, trilogiji zvanoj “Divine Comedy” (“Uzvisena komedija”).

(Dante Park, NYC: http://www.nycgovparks.org/parks/M020/monuments/1818)

Kada sam tokom rata bio ucenik Gimnazije “Mesa Selimovic,” citat iz navedenog djela, “Ostavite nadu svi koji ulazite ovdje,” neko je htio ovjekovjeciti, barem privremeno, na zidu te iste Gimnazije. Dok tog citata vise nema na zidu Gimnazije, rime iz Danteovog pakla je u bronzi ovjekovjecio francuski skulptor Rodin. Njegov “The Gates of Hell” (orig. ''La Porte de l'Enfer'') u sebi nose i kip Mislioca ili Pjesnika [The Thinker (Poet)].

Statue radjene u Rodinovom stilu danas se mogu naci nadomak bivseg kina “Centar.” To su statue Mese Selimovica i Ismeta Mujezinovica. Naravno, kako bi pisac i slikar imali svoj tandem i u likovnoj umjetnosti, cime bi i murali Ismeta Mujezinovica—koji imaju svoj tandem u Njujorku—nasli svoj par medju akvarel bojama, slika engleskog slikara “Williama Blake” “Hell Canto XIII” oslikava dva umjetnika, Dantea i njegov poetski uzor, pjesnika Vergilija u sumi sa Harpijama. (Za one koji nisu znali, Vergilije, ili Virgil, je starorimski pjesnik koji je napisao “Aeneidu.” Njegov citat nalazi se na poledjini jednog dolara, americkom novcu iliti parama, u zvanicnom grbu SAD-a.)

Interesantno je da se tandem tuzlanskom satu kod Bankerove ulice, gdje se nalazi “Peko” (iz Trznja, Slovenije, trgovinskog nam partnera), upravo nalazi u Dante parku, gdje je postavljen 1999. godine.

Rodin je izvajao i “Le Baiser” (The Kiss/Poljubac). Istoimena grupa je na albumu “Le Baiser” opjevala i pjesmu “More” i “Des fleurs pour Salinger.” J.D. Salinger, osoba rodjena 01.01.1919 godine, je njujorcanin o cijoj biografiji mozete saznati vise iz memoara njegove kcerke pod nazivom “Dream Catcher” (ili Hvatac snova, sto se simbolicno vezuje za indijansku mitologiju…i neke druge stvari).

(Poeziju, a i prozu, u GMS predavala mi je, kao i mome bratu, jedna postovana sarajka. Nje se danas sjetim kad cujem pjesmu Muhameda Mujkanovica.)


3. “Kipove”/Statues

Tuzla ima svog Atlasa, ne jednog, nego cetvoricu—svaki po jednan isti ovakav svijet, u svjetlosti, da drzi. Cesto, svjetlo u globusima “Tuzlanskih kipova” bude ugaseno. To ili ce biti ili nece biti paradoks, da u gradu “struje” svjetlo ugaseno bude, na ledjima kipova koji teret svijeta nose.

Ima tuzlanski Kip svoj alter ego, ili barem brata po teretu, i u Njujorku. Tamo teret istog ovoga svijeta, solidarno, nosi jos jedan Atlas, kome je adresa u V Ave., kod Rockefeller Center. Taj Atlas se nastanio preko puta Katedrale sv. Patrika, patrona Irske Republike.

Za razliku od njega, “Tuzlanski kandelabri,” koje na tuzlanskom mostu svojim dlijetom klonira Franjo Leder, dijele svoje svjetlo sa susjedima u Crkvi sv. Petra i Pavla. A, po imenu ista takva crkva apostola Pavla ima i u Njujorku. Tamo je najstarija javna zgrada u gradu u kojoj se molio i bivsi americki predsjednik, George Washington. Ta se crkva opet nalazi preko puta nekadasnjih tornjeva Svjetskog trgovinskog centra, cija su svjetla ugasla 9-11, kao u prici iz Durhama, pod teretom Atlasovog svijeta. Tako, ima i Njujork svoju “Kapiju,” svoj ep-i-centar tragedije u “Ground Zero.”

U blizini njujorskog Atlasa se skrasio jos jedan grcki heroj, Prometej, brat mu po rodjenju i titan koji se u zlatnoj odori skrasio ispred Rockefeller Plaza-e. Po mitu, on je svojom vatrom, koju je ukrao od Zeusa, obasjao svijet obicnih smrtnika. (Jos jedan slican prometej, iz grada po nazivu cvijeta-besmrtnika, dao je svjetlo svijetu.)


4. “Klizalista” (molim da ne pomijesate sa “listom za odstrel”)

U blizini nekadasnjeg Expressa, gdje danas Narodna kuhinja priprema hranu, u blizini rodne kuce i Galerije portreta Ismeta Mujezinovica, tik do nekadasnjeg kina Centar, je tuzlansko klizaliste na Telexu. Naravno, otkako su na Pingi izronila Slana jezera “Pannonica,” cije ime potjece od rijeci “voda” ili “mocvara” na nekoliko jezika, Tuzla se obogatila jos jednim klizalistem. Ima Tuzla i svojih klizista, ali buduci da ih Njujork nema, niti moze imati, zadrzat cu fabulu na klizalistima.

Njujork, za ocekivati je, ima nekoliko klizalista, ali su dva najpoznatija: jedno ispred Rockefeller Plaze i drugo u Central Parku. Ono ispred Rockefeller Plaze je monumentalno, jer se iznad njega izdize kip vec pomenutog Prometeja. U ravni sa klizalistem je restoran-café. Za razliku od ovoga ice rinka, koje je locirano medju visespratnicama, klizaliste u Central Parku je okruzeno sumom, i najljepse je u snjezne zimske dane, kada se svjetla grada reflektuju na nebu. Ima taj park i nekoliko svojih Pannonica, jedna od kojih je Jackie Kennedy Onassis Reservoir. Tu je takodje i Strawberry Fields, mjesto gdje je zivio i gdje je ubijen John Lennon. (U tom parku se nalazi i spomenik Samuel Morse-u, cijim kodovnim pismom se danas sluzimo.)


5. “Skver”/Square

Tuzlanski skver je portal ili kapija nekadasnje Behram-begove medrese. On je ostavstina onoga sto je nekada bila najstarija obrazovna institucija sjeveroistocne Bosne. Tuzlanski “skver” je nesto sto bih ja figurativno nazvao okruglo pa na cose: kruzna rotunda na cijoj jednoj strani se nalazi tuzlanski Arc d’Triomphe (usporedba sa Trijumfalnom kapijom u Parizu, rad Francois Rude) a na drugoj Sarena Dzamija. Jos tu dva elementa fale pa da skver bude kvadrat a ne krug. Znamo da krug nije kvadrat, kao sto ni mlijeko nije crno; ili, mozda, kod nas jeste?

Za razliku od Tuzle, Njujork ima nekoliko skverova: Washington Square Park, Union Square, i Madison Square. Jedino tuzlanskom slici Washington Square Park, jer ima svoj portal ili kapiju. Ovaj “skver” se nalazi u susjedstvu Greenwich Village i New York University, i kroz njegova vrata se, u pozadini, vidi Empire State Building, danas najveca zgrada u gradu. Njujorski Washington Square je podignut u cast stogodisnje obljetnice inauguracije George Washington kao predsjednika SAD-a. Izgradjen po uzoru na Francusku Trijumfalnu kapiju, ovaj spomenik nosi i dvije statue tog americkog predsjednika. (Nakon 9-11, upravo na ovome mjestu sam ostavio poruku narodu SAD.) I Union Square odaje pocast predsjedniku George Washingtonu statuom na konju. Za razliku od ova dva, Madison Square je vise poznat po Madison Square Garden, dvorani u kojoj se odrzavaju NBA utakmice.

Poenta poredjenja tuzlanskog skvera sa krugom i tuzlanskog skvera sa Union Square u Njujorku je u onome sto je napisano iznad porte ove tuzlanske “kapije”:

"On daruje znanje onome kome hoce, a onaj kome je znanje darovano - darovan je blagom neizmjernim. A shvatiti mogu samo oni koji su razumom obdareni." (Qur’an, El-Bekare/Krava, 269; ALM)”


6. Park i biblioteka/knjiznica na istome mjestu / Park and Library

Gradski (veliki) park u Tuzli je mjesto na kojem sam bio nekoliko puta. Moram priznati, jos manje puta sam posjetio Narodnu i univerzitetsku biblioteku “Dervis Susic,” koja danas slavi 65. godina svoga postojanja. Pored ove biblioteke, u istom parku su i Vladikin dvor i Saborni hram Uspenja Presvete Bogorodice.

Za razliku od tuzlanskog parka, Bryant Park u Njujorku, koji je omedjen V i VI Ave. te 42. i 40. ulicom, mi je licno bio jedno od najdrazih mjesta za posjetiti. Park je bio Reservoir Square, te je naknadno preimenovan u danasnji naziv, u cast urednika New York Evening Post novina, William Cullen Bryant-a. Park se danas nalazi u pozadini Narodne biblioteke Njujorka, ciju su konstrukciju 1911. godine zavrsili John Merven Carrère i Thomas Hastings.

Biblioteka inace ima dvije skulpture lavova, koji nose imena “Patience” (Sabur/Strpljenje) i “Fortitude” (Snaga/Moc). Park ima i nekoliko fontana, kao sto su one nazvane imenima “Truth” (Istina) i “Beauty” (Ljepota). Jedna od prominentnih skulptura je i bronzana skulptura José Bonifácio de Andrada e Silva. U blizini su i zgrade 500 Fifth Ave. (arhitektonsko djelo osoba koje su projektovale i Empire State Building), Salmon Tower, Bryant Park Tower (koju je projektovao Kohn Pedersen Fox, a zgrada je danas HBO zgrada), Knox Hat … i novi toranj “Bank of America,” danas druga zgrada po visini u gradu.

Moram reci da me pozadina biblioteke u Njujorku podsjeca na Lincoln Memorial i na znacajne rijeci Martina Luthera Kinga, koji je svoj slavni govor (“I have a dream”) odrzao upravo ispred Lincoln Mamoriala i Washington Mall. Sljedeca slika, koja evocira portal kapije u Tuzli, slicnost sa bibliotekom lijepo ilustruje:

http://dlmswashington.wikispaces.com/file/view/Lincoln_Memorial.jpg/34055063/Lincoln_Memorial.jpg

(Naravno, Kobe Bryant ima isto prezime kao park i nosi broj 42 u LA Lakersima kao i ulica, ali ulica se ne zove po njemu. Bank of America ima istoimeni “toranj” u Atlanti, Georgia, sjedistu CNN-a i Coca-Cola. Kovanice sa imprintom Lincoln Memoriala i Abrahama Lincolna, covjeka koji je u Americi ukinuo rasno ropstvo, su se do 2008. godine stampale na jednom americkom centu.)

(Rado bih podijelio sa vama licne slike iz tog dragog grada, ali moram napomenuti da su mi filmove sa negativima i pojedine znacajne druge slike sistematski pokrali u stanu broj II/9 u kojem sam zivio u Sarajevu).

-----------------------------------------------------------

P.S. A, zamislite, u Rusiji ima grad koji se kao Donja Tuzla zove Nizhny Novgorod. Tuzla nije Novgorod, ali jeste bila Nizhnya. Vidjet cemo hoce li i ostati.

P.P.S. Suzu kod Cipelica nisam komentirao … i ona je od soli.

[Edited by smor on 04-04-2011 at 18:45 GMT]

[Edited by smor on 05-04-2011 at 16:00 GMT]